۱- یکی از نکات قابلتوجه در موضوع انتشار خبر جعلی در مورد نیکا شاکرمی انتشار مطالب توسط بی بی سی جهانی آن هم در شرایطی است که عملاً شبکه بی بی سی فارسی به عنوان بخش اصلی این شبکه مسئولیت بخش فارسی زبان را در مجموعه بی بی سی برعهده دارد. درخصوص این موضوع چند مسئله دخیل است که نکته اول آن ضعیفشدن و جاماندگی بی بی سی فارسی از رقابتهای رسانهای است؛ یعنی تحلیلهای دقیق رسانهای چه از داخل کشور و چه از خارج آن نشان میداد که بی بی سی فارسی در کورس رقابت با ایران اینترنشنال و منوتو جدا افتاده و واماندهاست و برای همین یک برند ضعیف و شکست خورده تلقی میشود و برای همین، چون قرار بود یک برد رسانهای و نفوذ پیام رسانه وجود داشتهباشد، به جای بی بی سی فارسی از بی بی سی جهانی استفاده شد.
۲- نکته دوم این است که مسئله سازی جهانی از ایران با رسانه محلی اتفاق نمیافتد، اصولاً اگر قرار است که ایران به عنوان یک مسئله در افکار عمومی برجسته باشد، لازمه آن این است که رسانههای جهانی و نه رسانههای محلی ایفای نقش کنند.
در گذشته اخبار در قالب روزنامه نگاری تحقیقی تهیه میشد که این قالب یکی از انواع روزنامه نگاری است که دهها و صدها ساعت زمان از یک تیم خبرنگاری و نه فرد خبرنگاری میگیرد و برای همین روزنامه نگاری تحقیقی یکی از اسلوبهای قابل اعتماد رسانهای در دهه اخیر است.
این روزنامه نگاری تحقیقی در موارد مختلف توانسته مؤثر باشد و دقت و عمق بالای آن از استنادات آن مشخص است. در این شیوه، ارجاع و استناد به افراد مختلف و شواهد ادله قابلرؤیت است، اما در موضوع بی بی سی و پرونده نیکا شاکرمی شاهد هستیم که به یک منبع نامشخص استناد شده که نهایتاً بی بی سی هم اعلام کرده نمیتواند صحت آن را تأیید کند و از سوی دیگر اعلام کرده برای اینکه منبع آن لو نرود، اسناد را دستکاری کردهاست.
در این شرایط ما فقط یک داستان میشنویم؛ داستانی که به هیچ عنوان استناد و ارجاع آن مشخص نیست.
۳- همین قضیه نشان داد هر چقدر که جلوتر میرویم شناسایی مطلب صحیح از مطالب کذب سختتر میشود و ما وارد دوران رسانههای گفتمانی به معنای انسانهای دو قطبی و رسانههای دوقطبی میشویم و هر قطب عملاً نظیر خودش را جذب میکند. بلوک رسانههای لیبرال بخشی از بدنه طبقه متوسط را جذب میکند، بلوک رسانههای مقاومت نیز بخشی از جامعه را که قائل به گفتمان مقاومت هستند، جذب میکند. برای همین مهم این است که نه در ایران، بلکه در جهان وارد فضایی به عنوان اتمیزه یا تکه تکه و خرد خرد شدن جامعه شدهایم که به تعداد این تکه ها، شما رسانهای دارید که برای آن بلوک جذاب است و دارد از آن آبشخور فکری و محتوایی برای علاقه مندیها و ذائقه خود استفاده میکند. به بیان دیگر، یکپارچگی و هویت متحد نه در ایران بلکه در جهان شکسته و چند تکه شدهاست.
۴- از سال ۲۰۱۶ شاهد هستیم که یکپارچگی و قدرت مسلط را رسانههای جریان اصلی از دست داده اند. گسترش گوشیهای تلفن همراه و رسانههای اجتماعی قدرت را توزیع کردهاست. زمانی که در انتخابات بین آقای ترامپ و خانم کلینتون رسانههای جریان اصلی از هیلاری کلینتون حمایت کردند، ترامپ سرمایه خود را به سمت اینستاگرام، فیس بوک و توییتر هدایت کرد. شاهد بودیم که بازی اعتبارشکنی و بازی اعتبارزدایی از داخل ساختارهای ایالاتمتحده شروع شد؛ یعنی ترامپ به سی ان ان و نیویورک تایمز فیک نیوز گفت، با توییتر در افتاد و توییتر نیز اکانت او را معلق کرد.
برای همین عملاً این پنجهکشی ضدبرندهای رسانهای از داخل ساختارهای ایالاتمتحده آغاز شد و به نظر میرسد، این قضیه گسترش پیدا و جلوتر خواهد رفت. اکنون شاهد هستیم غولهای رسانهای دارند ذوب میشوند و فرو میریزند. هر غولی در حال فرو ریختن است و این خردبازیگران در حال به وسط آمدن هستند. در دوره رسانههای خرد، خردبازیگران مهم میشوند و رسانههای بزرگ اصولاً برای بودن و اعتبار نوستالژیک خود حضور دارند؛ به نظر میرسد اثرگذاری آنها آن اثرگذاری سابق و سنتی نیست.
۵- در مورد ادعایی که بی بی سی در مورد نیکا شاکرمی مطرح کردهاست؛ نکته اول و قابلتوجه فشار زیاد شبکههای اجتماعی به خصوص توییتر روی پیدا کردن تناقضات و پیدا کردن شواهد دستکاری اطلاعات است.
این ریزبینی و تیزبینی که در رسانههای اجتماعی وجود دارد، کار را برای رسانههایی نظیر بی بی سی سخت کردهاست. در همین دو ماه گذشته شاهد بودید که از طرف کاخ باکینگهام (کاخ سلطنتی انگلیس) عکسی از سوی عروس خاندان سلطنتی منتشر شد که گروههای راستی آزمایی بخشهایی از عکس را که توسط برنامههای ادیت عکس دستکاری و جعل شدهبود، شناسایی کردند. پس رسانههای اجتماعی امروز حتی خاندان سلطنتی انگلیس را زیر ذره بین میبرند و از عکسها و اطلاعات آنها موارد خلاف واقع را شناسایی میکنند. این انسان رسانهها و تیزبینی آنها میتواند نشانهای باشد برای کسانی که دنبال حق هستند. در قضیه نیکا شاکرمی هم مجموعه تناقضات تصویری نشان میدهد که ما با یک تحریف و جعل در مورد این خبر منتشر شده مواجه هستیم.